Tak zdecydowała 10 stycznia 2017 r. Rada Ministrów, przyjmując projekt ustawy o restytucji dóbr narodowych dóbr kultury, przedłożony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Obecnie polskie prawo nie zawiera przepisów regulujących restytucję dóbr kultury. Do tego celu wykorzystywane są przepisy prawa cywilnego dotyczące ochrony własności, które nie są jednak dostosowane do specyfiki tego typu postępowań. Ponadto, Polska nadal ma poważne problemy z odzyskiwaniem dóbr kultury utraconych w wyniku II wojny światowej.

Projekt ustawy tworzy lepsze warunki do efektywniejszego i szybszego odzyskiwania bezprawnie utraconych dóbr kultury. Zawiera też rozwiązania zwiększające bezpieczeństwo prawne zbiorów publicznych i kościelnych, kolekcji i zabytków prywatnych na wypadek kradzieży lub przywłaszczenia.

Projekt ustawy wdraża przepisy unijnej dyrektywy w sprawie zwrotu dóbr kultury, wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego UE. Celem dyrektywy jest ochrona integralności dziedzictwa kulturowego każdego z państw UE przez ułatwienie im dochodzenia zwrotu dóbr kultury, wyprowadzonych nielegalnie z ich krajów.

W projekcie ustawy pojawia się definicja „dobra kultury” jako zabytku i rzeczy ruchomej niebędącej zabytkiem, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na ich wartość artystyczną, historyczną bądź naukową lub ze względu na ich znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego. Przepisy będą więc dotyczyły zarówno zabytków, jak i dóbr kultury, które takiego statusu nie mają.

W rezultacie na podstawie ustawy chronione będą także muzealia (niebędące zabytkami) wpisane do inwentarza muzeum będącego instytucją kultury oraz materiały biblioteczne należące do narodowego zasobu bibliotecznego. Ograniczeniami wywozowymi objęto również np. niechronione dotąd, a często bardzo cenne, zbiory sztuki współczesnej.

Projekt ustawy dotyczy także narodowych dóbr kultury Polski należących do zbiorów publicznych. W projekcie zdefiniowano pojęcie „zbiorów publicznych”, które objęto szczególnymi regulacjami ochronnymi. Chodzi o wydłużenie do 75 lat czasu, gdy można wszcząć postępowanie o ich zwrot (w przypadku pozostałych narodowych dóbr kultury jest to 30 lat).

Za restytucję dóbr kultury będzie odpowiedzialny MKiDN. Ma on podejmować działania — w kraju i za granicą — mające na celu odzyskanie utraconego dobra kultury. W przypadku zabytków wywiezionych na stałe za granicę minister będzie miał obowiązek z urzędu zająć się sprawą zwrotu mienia. Minister będzie też współpracował z odpowiednimi instytucjami państw unijnych oraz wspierał prowadzenie wzajemnych konsultacji w sprawach zwrotu dóbr kultury na terytorium UE.

W projekcie ustawy określono zasady postępowania w sprawie zwrotu:

  • z państwa Unii Europejskiej narodowych dóbr kultury Polski, wyprowadzonych z naszego kraju z naruszeniem prawa;
  • przez Polskę dóbr kultury, wyprowadzonych bezprawnie z państwa Unii Europejskiej oraz z naruszeniem prawa z państw obcych (innych niż unijne).

Ponadto proponuje się wprowadzić przepisy:

  • usprawniające postępowanie dotyczące nakazania zwrotu dóbr kultury na terytorium państwa unijnego;
  • służące zabezpieczeniu odnalezionego dobra kultury;
  • rozszerzające obowiązek uzyskiwania pozwoleń na wywóz za granicę niektórych dóbr kultury niebędących zabytkami;
  • określające ogólne zasady postępowania z dobrami kultury, wyprowadzonymi z Polski z naruszeniem prawa po ich zwrocie;
  • zobowiązujące firmy i osoby fizyczne zajmujące się obrotem dobrami kultury do prowadzenia ksiąg w celu ich ewidencjonowania tych dóbr oraz ekspertyz przez nie wystawianych;
  • przepisy karne odnoszące się przede wszystkim do zachowań polegających na utrudnianiu postępowania o zwrot zagranicznego narodowego dobra kultury, np. przez zatajanie i podawanie nieprawdziwych informacji na temat jego przechowywania. W takiej sytuacji sprawca będzie podlegał karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, a w przypadku sprawy mniejszej wagi — wymierzana będzie kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Ponadto sąd będzie mógł orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabytkami.

Ustawa, co do zasady, wejdzie w życie po 14 dniach od daty jej publikacji w Dzienniku Ustaw.