Funkcjonariusz publiczny, który wyda decyzję z rażącym naruszeniem prawa, będzie musiał zwrócić wypłacone przez jednostkę władzy publicznej odszkodowanie.

Przewiduje to ustawa z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (Dz.U. Nr 34, poz. 174), dalej: ustawa. Nowe przepisy wchodzą w życie 17 maja i określają jasne zasady odpowiedzialności urzędników i tryb, w którym instytucje publiczne mogą odzyskać pieniądze wypłacone poszkodowanym obywatelom.

Kiedy urzędnik odpowie?

Funkcjonariusz publiczny poniesie osobistą odpowiedzialność majątkową w przypadku, gdy łącznie zostaną spełnione warunki:

  1. podmiot odpowiedzialny za wyrządzenie szkody (np. gmina, szpital) musi wypłacić odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa na mocy prawomocnego orzeczenia sądu lub na mocy ugody,
  2. naruszenie wynika z zawinionego działania lub zaniechania urzędnika,
  3. rażące naruszenie prawa jest stwierdzone przez właściwy organ zgodnie z art. 6 ustawy.

Kogo można pociągnąć do odpowiedzialności

Za decyzje wydane z rażącym naruszeniem prawa będą odpowiadać materialnie m.in.:

  • pracownicy urzędów skarbowych i izb skarbowych,
  • pracownicy samorządowi,
  • członkowie organów kolegialnych i pracownicy biura samorządowych kolegiów odwoławczych.

Funkcjonariuszem publicznym wg ustawy jest każda osoba działająca w charakterze organu administracji publicznej lub z jego upoważnienia albo jako członek kolegialnego organu administracji publicznej. Jest to także osoba wykonująca w urzędzie organu administracji publicznej pracę w ramach stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy cywilnoprawnej, która jednocześnie bierze udział w prowadzeniu sprawy rozstrzyganej w drodze decyzji lub postanowienia przez taki organ. Grupa urzędników, których można pociągnąć do odpowiedzialności, jest więc szersza. Do tej pory dotyczyło to tylko urzędników dokonujących rozstrzygnięć administracyjnych.
Nowe przepisy nie dotyczą pracowników instytucji kultury.

Jaką kwotę będzie musiał zwrócić urzędnik?

Odszkodowanie, które będzie musiał zapłacić funkcjonariusz publiczny z tytułu szkody wyrządzonej przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa, będzie ustalane w wysokości odszkodowania wypłaconego obywatelowi. Nie może jednak przewyższać kwoty dwunastokrotności miesięcznego wynagrodzenia.

Jeśli sprawa dotyczy kilku funkcjonariuszy, każdy z nich poniesie odpowiedzialność stosownie do przyczynienia się do rażącego naruszenia prawa i stopnia winy.

A gdy ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych funkcjonariuszy publicznych do rażącego naruszenia prawa nie będzie możliwe, odpowiedzą w częściach równych. Każdy z nich odpowie do kwoty dwunastokrotności miesięcznego wynagrodzenia.

Jeżeli jednak rażące naruszenie prawa jest spowodowane umyślnie zawinionym działaniem lub zaniechaniem, funkcjonariusz odpowiada do wysokości odszkodowania, które zostało wypłacone obywatelowi.

Decyzja prokuratora

O ukaraniu urzędnika decyduje prokurator po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego. W ciągu 14 dni od wypłaty odszkodowania kierownik instytucji, która wypłaciła odszkodowanie, musi złożyć do prokuratora okręgowego wniosek o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego.

Do wniosku trzeba załączyć dowód wypłaty odszkodowania i stanowiące podstawę tej wypłaty orzeczenie lub ugodę. W dokumentacji powinny się znaleźć także: rozstrzygnięcie stwierdzające rażące naruszenie prawa oraz uwierzytelnione kopie posiadanych akt postępowania sądowego lub administracyjnego, w którym zostało wydane to rozstrzygnięcie. W przypadku stwierdzenia, że istnieją podstawy do wytoczenia przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu powództwa, prokurator najpierw wezwie na piśmie funkcjonariusza publicznego do dobrowolnego spełnienia świadczenia w określonym terminie. Nie może on być jednak krótszy niż siedem dni od dnia otrzymania wezwania. Po bezskutecznym upływie tego terminu wytacza powództwo.

Kara dla kierownika

Nowe przepisy mobilizują też do działania kierowników instytucji, które wypłaciły odszkodowania za bezprawne działania swoich pracowników. Jeśli kierownik nie złoży wniosku o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego do prokuratora okręgowego lub nie zrobi tego na czas, podlega odpowiedzialności karnej. Za takie zaniechanie sąd może skazać kierownika na karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat trzech. Nieumyślne działanie kierownika jest zagrożone grzywną albo karą ograniczenia wolności. Przestępstwa te będą ścigane z urzędu.