Od 12 lipca 2012 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 4 lipca 2012 r. w sprawie narodowego zasobu bibliotecznego (Dz.U. z 11 lipca 2012 r. poz. 797, dalej: rozporządzenie).

Zbiory bibliotek mające wyjątkową wartość i znaczenie dla dziedzictwa narodowego stanowią, w całości lub części, narodowy zasób biblioteczny, który podlega szczególnej ochronie (art. 6 ust. 1 i 2 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, tekst. jedn. Dz.U. z 11 czerwca 2012 r. poz. 642; dalej: ustawa o bibliotekach).

Do narodowego zasobu zaliczono zbiory biblioteki mające wyjątkową wartość i znaczenie dla dziedzictwa narodowego, które są unikatowe i posiadają co najmniej wartość (§ 2 rozporządzenia):

  • historyczną,
  • dla nauki,
  • dla kultury,
  • artystyczną.

Biblioteki, które posiadają zbiory zaliczane do narodowego zasobu, zostały określone w załączniku do rozporządzenia. Na razie są to dwie biblioteki, tj. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie i Biblioteka Narodowa w Warszawie. Warto jednak zwrócić uwagę, że od 1 stycznia 2012 r. obowiązuje ust. 2a dodany do art. 6 ustawy o bibliotekach, zgodnie z którym przy MKiDN działa Rada do Spraw Narodowego Zasobu Bibliotecznego.

Do zakresu jej działania, jako organu opiniodawczo-doradczego w sprawach narodowego zasobu bibliotecznego, należy w szczególności (art. 2a ustawy o bibliotekach):

  • opiniowanie wniosków organizatorów bibliotek o włączenie ich zbiorów do narodowego zasobu bibliotecznego oraz przedstawianie ministrowi propozycji dotyczących zatwierdzenia tych wniosków,
  • opiniowanie systemu informacji o narodowym zasobie bibliotecznym,
  • opracowywanie i przyjmowanie planów pracy dotyczących narodowego zasobu bibliotecznego.

Ponadto, jeśli zbiory biblioteki tylko w części będą stanowiły narodowy zasób, wówczas część tę trzeba będzie wyodrębnić ze zbiorów biblioteki.

Narodowy zasób biblioteczny podzielono na następujące kategorie:

  1. Rysunki wykonane dowolną techniką i na dowolnym materiale, których wartość wynosi:
    • 12 000 zł albo więcej,
    • mniej niż 12 000 zł.
  2. Grafiki i matryce do ich wykonania oraz plakaty, których wartość wynosi:
    • 16 000 zł albo więcej,
    • mniej niż 16 000 zł.
  3. Fotografie, filmy oraz ich negatywy, których wartość wynosi:
    • 6 000 zł albo więcej,
    • mniej niż 6 000 zł.
  4. Rękopisy, których wartość wynosi:
    • 4 000 zł albo więcej,
    • mniej niż 4 000 zł.
  5. Publikacje, których wartość wynosi:
    • 6 000 zł albo więcej,
    • mniej niż 6 000 zł.
  6. Kolekcje biblioteczne, których wartość wynosi:
    • 16 000 zł albo więcej,
    • mniej niż 16 000 zł.
  7. Inne materiały biblioteczne, niewymienione w pkt 1–6, których wartość wynosi:
    • 16 000 zł albo więcej,
    • mniej niż 16 000 zł.

Zbiór zaliczany do narodowego zasobu bibliotecznego ujmuje się w ewidencji elektronicznej. Do prowadzenia tej ewidencji trzeba stosować przepisy dotyczące szczegółowej i sumarycznej ewidencji wpływów oraz szczegółowej i sumarycznej ewidencji ubytków, określone w rozporządzeniu MKiDN z 29 października 2008 r. w sprawie sposobu ewidencji materiałów bibliotecznych (Dz.U. nr 205, poz. 1283).

Biblioteka, która posiada zbiory zaliczane do narodowego zasobu, musi sporządzić plan ochrony zbiorów zaliczanych do narodowego zasobu bibliotecznego. Rozporządzenie określa szczegółowo, co powinien zawierać taki plan (§ 7 rozporządzenia). Ponadto do planu ochrony trzeba dołączyć wykaz umów i porozumień związanych z realizacją zadań oraz działań określonych w planie ochrony. Plan ochrony zbiorów zaliczanych do narodowego zasobu trzeba wdrożyć do 31 marca danego roku kalendarzowego. W tym samym terminie należy go co roku aktualizować według stanu na 31 grudnia roku poprzedniego.

Narodowy zasób biblioteczny podlega szczególnej ochronie polegającej na zapewnieniu bezpiecznych dla danego rodzaju materiałów bibliotecznych warunków w zakresie (§ 8 rozporządzenia):

  • przechowywania,
  • kopiowania i utrwalania na informatycznych nośnikach danych,
  • udostępniania w celach naukowych albo ekspozycyjnych

– które nie spowodują pogorszenia stanu ich zachowania lub uniemożliwią ich zniszczenie lub kradzież.

Co istotne, środki na wprowadzenie oraz utrzymanie szczególnej ochrony, określonej w planie ochrony oraz dotyczącej przechowywania, kopiowania i udostępniania materiałów bibliotecznych zapewnia organizator biblioteki, czyli głównie samorząd terytorialny.
Rozporządzenie określa też terminy, w których biblioteki posiadające zbiory zaliczane do narodowego zasobu na dzień 12 lipca br. muszą dostosować się do jego przepisów.
I tak:

  • do 31 grudnia 2017 r. trzeba wyodrębnić część zbiorów bibliotecznych zaliczanych do narodowego zasobu, podzielić zasób na wymienione wyżej kategorie, a także ująć zbiory zaliczane do narodowego zasobu w ewidencji elektronicznej;
  • do 12 lipca 2013 r., tj. w ciągu roku od dnia wejścia w życie rozporządzenia, trzeba sporządzić plan ochrony zbiorów, a także zapewnić szczególną ochronę w zakresie przechowywania, kopiowania i udostępniania zbiorów stanowiących narodowy zasób biblioteczny.