W Dz.U. z 25 sierpnia 2017 r. pod poz. 1595 opublikowano Ustawę z 22 czerwca 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja).

W Ustawie z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej: ustawa o ochronie zabytków) dodano m.in. przepisy dotyczące utworzenia Narodowego Funduszu Ochrony Zabytków (NFOZ), czyli państwowego funduszu celowego, którego dysponentem jest MKiDN (art. 83b ustawy o ochronie zabytków).

Nowelizacja wprowadza rozdział 10a pt. Administracyjne kary pieniężne (art. 107a–107i ustawy o ochronie zabytków). Określa on kary administracyjne w wysokości:

  • od 500 do 2000 zł, m.in. jeżeli właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego na Listę Skarbów Dziedzictwa albo wpisanego do rejestru lub innego zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, który nie powiadomił odpowiednio MKiDN albo wojewódzkiego konserwatora zabytków m.in. o uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, a także zagrożeniu dla zabytku, najpóźniej w ciągu 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o wystąpieniu zdarzenia;
  • od 500 do 500 000 zł, której podlega m.in. ten, kto podejmuje działania niezgodne z pozwoleniem wojewódzkiego konserwatora zabytków lub MKiDN, a także ten, kto nie wykonuje zaleceń pokontrolnych.

Karę pieniężną trzeba zapłacić w ciągu 14 dni od dnia, w którym decyzja o jej nałożeniu stała się ostateczna. Środki z takich kar przekazuje się do NFOZ.

Dodano też art. 109c ustawy o ochronie zabytków, zgodnie z którym, kto bez pozwolenia albo wbrew warunkom pozwolenia poszukuje ukrytych lub porzuconych zabytków, w tym przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Natomiast zgodnie z nowym brzmieniem art. 108 ustawy o ochronie zabytków:

  • kto niszczy lub uszkadza zabytek, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (wcześniej: od 3 miesięcy do lat 5);
  • podobnie jak poprzednio, jeżeli sprawca takiego czynu działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2;
  • w razie skazania za przestępstwo polegające na zniszczeniu zabytku — sąd orzeka na rzecz NFOZ nawiązkę w wysokości do wartości zniszczonego zabytku; a jeżeli przestępstwo to polega na uszkodzeniu zabytku, sąd orzeka obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego, a jeśli obowiązek taki nie byłby wykonalny — nawiązkę na rzecz NFOZ w wysokości do wartości uszkodzenia zabytku (poprzednio sąd mógł orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z ochroną zabytków w wysokości od trzykrotnego do trzydziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia);
  • w razie skazania za przestępstwo nieumyślne, sąd może orzec na rzecz NFOZ nawiązkę w wysokości od trzykrotnego do trzydziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia.

Inne zmiany dotyczą wpisu do rejestru zabytków; dodano przepisy, zgodnie z którymi informację o wszczęciu postępowania w sprawie wpisania zabytku nieruchomego do rejestru oraz o ostatecznym zakończeniu tego postępowania wojewódzki konserwator zabytków przekazuje niezwłocznie właściwemu staroście. Informację tę, do czasu ostatecznego zakończenia tego postępowania, podaje się do publicznej wiadomości na stronie podmiotowej BIP starostwa powiatowego, na obszarze którego znajduje się zabytek, a ponadto w siedzibie właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków lub w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscowości, w której znajduje się zabytek (art. 9 ust. 3a‒3c ustawy o ochronie zabytków).

Dodano też art. 10a, zgodnie z którym od dnia wszczęcia postępowania w sprawie wpisu zabytku do rejestru do dnia, w którym decyzja w tej sprawie stanie się ostateczna, przy zabytku, którego dotyczy postępowanie, zabroniono prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i podejmowania innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku. Zakaz ten dotyczy także robót budowlanych objętych pozwoleniem na budowę albo zgłoszeniem, a także działań określonych w innej decyzji pozwalającej na ich prowadzenie. Przepisów tych nie stosuje się do zabytku służącego obronności i bezpieczeństwu państwa.

Zabroniono też prowadzenia prac konserwatorskich i restauratorskich oraz podejmowania innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku. Zakaz dotyczy zabytku, którego dotyczy postępowanie, od dnia wszczęcia postępowania w sprawie wpisu zabytku na Listę Skarbów Dziedzictwa do dnia, w którym decyzja w tej sprawie stanie się ostateczna (art. 14aa ustawy o ochronie zabytków). Nie dotyczy to jednak zabytku:

  • wpisanego do rejestru;
  • wpisanego do inwentarza muzeum;
  • wchodzącego w skład narodowego zasobu bibliotecznego.

W zakresie kontroli dokonywanych przez kontrolerów wojewódzkiego konserwatora zabytków i zaleceń pokontrolnych, do art. 40 ustawy o ochronie zabytków dodano ust. 2a i 2b.
Wynika z nich, że kontrolowana osoba fizyczna lub kierownik kontrolowanej jednostki organizacyjnej, w ciągu 14 dni od dnia otrzymania zaleceń, może zgłosić pisemnie umotywowane zastrzeżenia do zaleceń pokontrolnych oraz dodatkowe wyjaśnienia lub przedstawić dodatkową dokumentację.

Wojewódzki konserwator zabytków, w ciągu 14 dni od otrzymania zastrzeżeń do zaleceń pokontrolnych:

  • zmienia zalecenia pokontrolne i przekazuje je wraz z uzasadnieniem kontrolowanej osobie fizycznej lub kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej — w przypadku stwierdzenia zasadności całości lub części zastrzeżeń albo
  • odmawia zmiany zaleceń pokontrolnych i swoje stanowisko wraz z uzasadnieniem przekazuje kontrolowanej osobie fizycznej lub kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej — w przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń w całości.

Ponadto, zgodnie z nowym art. 47a ustawy o ochronie zabytków, MKiDN po zasięgnięciu opinii Głównej Komisji Konserwatorskiej może z urzędu uchylić lub zmienić pozwolenie wydane przez wojewódzkiego konserwatora w zakresie z art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków, jeżeli realizacja działań określonych w tym pozwoleniu spowodowałaby:

  • uszczerbek dla wartości zabytku lub
  • uszkodzenie lub zniszczenie zabytku, lub
  • niewłaściwe korzystanie z zabytku.

Dodatkowo w art. 83 Ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody dodano ustęp 1a, z którego wynika, że usunięcie drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków może nastąpić po uzyskaniu pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wydanego na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 11 ustawy o ochronie zabytków.

Natomiast zezwolenie na usunięcie drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości wydaje wójt, burmistrz albo prezydent miasta.

Nowelizacja obowiązuje od 9 września 2017 r., ale część przepisów, np. dotyczących administracyjnych kar pieniężnych, wejdzie w życie 1 stycznia 2018 r., a pozostałe 1 stycznia 2024 r.