W Dz.U. z 14 lutego 2018 r. pod poz. 369 opublikowano Ustawę z 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej — Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, ustawy o grobach i cmentarzach wojennych, ustawy o muzeach oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dalej: nowelizacja).

W Ustawie z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1575 ze zm.), dalej: ustawa o IPN, nowelizacja wprowadza definicję zbrodni ukraińskich nacjonalistów i członków ukraińskich formacji kolaborujących z Trzecią Rzeszą Niemiecką, którymi są:

  • czyny popełnione przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1925–1950, polegające na stosowaniu przemocy, terroru lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności;
  • udział w eksterminacji ludności żydowskiej oraz ludobójstwie na obywatelach II Rzeczypospolitej na terenach Wołynia i Małopolski Wschodniej.

Wprowadzono też Rozdział 6c do ustawy o IPN zatytułowany „Ochrona dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej i Narodu Polskiego”. Wynika z niego m.in., że do ochrony dobrego imienia RP i Narodu Polskiego odpowiednie zastosowanie mają przepisy Ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.) o ochronie dóbr osobistych. Powództwo o ochronę dobrego imienia RP lub Narodu Polskiego może wytoczyć organizacja pozarządowa w zakresie swoich zadań statutowych. Odszkodowanie lub zadośćuczynienie przysługują Skarbowi Państwa. Powództwo takie może wytoczyć również IPN, który w tych sprawach ma zdolność sądową.

Do ustawy o IPN dodano przepisy art. 55a i 55b ustawy o IPN. Zgodnie z nimi, kto publicznie i wbrew faktom przypisuje Narodowi Polskiemu lub Państwu Polskiemu odpowiedzialność lub współodpowiedzialność za popełnione przez III Rzeszę Niemiecką zbrodnie nazistowskie, określone w art. 6 Karty Międzynarodowego Trybunału Wojskowego załączonej do Porozumienia międzynarodowego w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej, podpisanego w Londynie 8 sierpnia 1945 r. (Dz.U. z 1947 r. poz. 367), lub za inne przestępstwa stanowiące zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne albo w inny sposób rażąco pomniejsza odpowiedzialność rzeczywistych sprawców tych zbrodni, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 3.

Wyrok podawany jest do publicznej wiadomości. Jeżeli sprawca tego czynu działa nieumyślnie, podlega grzywnie lub karze ograniczenia wolności. Nie popełnia przestępstwa sprawca tego czynu, jeżeli dopuścił się go w ramach działalności artystycznej lub naukowej.

Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego, ustawę o IPN stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia przestępstw, o których mowa w art. 55 i art. 55a ustawy o IPN.

W Ustawie z 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 681) w art. 6 po ust. 4b dodano ust. 4c–4o, z których wynika m.in., że fundacje, towarzyszenia, instytucje społeczne, a także jednostki samorządu terytorialnego, związki wyznaniowe i inne podmioty sprawujące opiekę nad grobami i cmentarzami wojennymi mogą ubiegać się o udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie zadań związanych z opieką nad grobami i cmentarzami wojennymi. Dotacji udziela MKiDN na wniosek zainteresowanego podmiotu. Na udzielenie dotacji zawiera się umowę.

Dotacja może obejmować nakłady konieczne na:

  • wykonywanie czynności związanych z poszukiwaniem, budową, remontem, przeniesieniem i utrzymaniem grobów i cmentarzy wojennych;
  • niezbędne czynności dodatkowe prowadzące do realizacji celów, o których mowa w pkt. wyżej;
  • prowadzenie badań naukowych, ekshumacji i badań archeologicznych związanych z grobami i cmentarzami wojennymi.

Dotacji można udzielić w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie wymienionych zadań.

W Ustawie z 21 listopada 1996 r. o muzeach (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 972 ze zm.), dalej: ustawa o muzeach, po art. 6a dodano art. 6b, z którego wynika m.in., że osobie fizycznej, osobie prawnej i jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej zasłużonym dla idei pamięci narodowej nadaje się medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”. Medal nadaje MKiDN z własnej inicjatywy albo na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej — Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, organizacji społecznej lub innej jednostki organizacyjnej, zajmujących się upamiętnianiem i opieką nad miejscami pamięci narodowej.

Nowelizacja weszła w życie 1 marca 2018 r. (nowelizacja ustawy o muzeach wejdzie w życie 15 maja 2018 r.), ale Prezydent skierował ją do Trybunału Konstytucyjnego.