W Dz.U. z 24 czerwca 2024 r. pod poz. 928 opublikowano Ustawę z 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (dalej: ustawa). Instytucje kultury, jako podmioty sektora finansów publicznych, mają obowiązek stosować te przepisy.

Ustawa reguluje:

  • warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
  • środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
  • zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych;
  • zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
  • zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
  • zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
  • zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.

Naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące:

  1. korupcji;
  2. zamówień publicznych;
  3. usług, produktów i rynków finansowych;
  4. przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
  5. bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
  6. bezpieczeństwa transportu;
  7. ochrony środowiska;
  8. ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
  9. bezpieczeństwa żywności i pasz;
  10. zdrowia i dobrostanu zwierząt;
  11. zdrowia publicznego;
  12. ochrony konsumentów;
  13. ochrony prywatności i danych osobowych;
  14. bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
  15. interesów finansowych Skarbu Państwa RP, jednostki samorządu terytorialnego oraz UE;
  16. rynku wewnętrznego UE, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
  17. konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt. 1–16.

Natomiast sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym m.in. pracownik (w tym tymczasowy), osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, stażysta, wolontariusz, praktykant.

Zgłoszenie może być:

  • wewnętrzne — polega na ustnym lub pisemnym przekazaniu informacji pracodawcy (zlecającemu) o naruszeniu prawa;
  • zewnętrzne — polega na ustnym lub pisemnym przekazanie Rzecznikowi Praw Obywatelskich albo organowi publicznemu informacji o naruszeniu prawa.

Sygnalista podlega ochronie przewidzianej w ustawie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa.

Ochrona sygnalistów to zakaz działań odwetowych określony w rozdziale 2 ustawy.

Wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań.

Poza tym, działania bezprawne wymierzone przeciwko sygnalistom podlegają karom określonym w rozdziale 6 ustawy, tzn. grzywnie, karze ograniczenia wolności, aż do kary pozbawienia wolności.

Co ważne, wewnętrzną procedurę dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, tzw. procedurę zgłoszeń wewnętrznych mają obowiązek wprowadzić taka instytucja kultury, na rzecz której według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób. Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz instytucji wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.

Instytucje kultury, które nie zatrudniają w ten sposób mniej niż 50 osób, mogą — ale nie muszą — wprowadzić procedurę zgłoszeń wewnętrznych.

Ustawa wejdzie w życie 25 września 2024 r.