Raport Działania organizacji pozarządowych oraz samorządów w obszarze dziedzictwa kulturowego: współpraca, potrzeby, zaangażowanie wolontariuszy jest wynikiem badań przeprowadzonych na zlecenie Narodowego Instytutu Dziedzictwa w związku z przygotowaniami do uruchomienia programu dotacyjnego Wolontariat dla dziedzictwa.

Badania przeprowadziło Stowarzyszenie Klon/Jawor. Objęły one organizacje pozarządowe oraz jednostki samorządu terytorialnego. Oprócz wyników tych badań w opracowaniu wykorzystano również inne badanie Stowarzyszenia Klon/Jawor: Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2015.

Badania przeprowadzono wśród organizacji pozarządowych zajmujących się dziedzictwem kulturowym — ich celem było poznanie ich doświadczeń zdobytych w trakcie dotychczasowych działań związanych z dziedzictwem kulturowym oraz współpracą z wolontariuszami i urzędami, a także zidentyfikowanie potrzeb tych organizacji.

Do organizacji pozarządowych działających na rzecz dziedzictwa materialnego i niematerialnego zaliczono wszystkie organizacje, które w badaniu ankietowym zadeklarowały prowadzenie w ciągu 2 ostatnich lat działań mających na celu ochronę lub opiekę nad materialnym lub niematerialnym dziedzictwem kulturowym.

Główny cel badań wśród JST stanowiła diagnoza aktywności polskich samorządów w obszarze dziedzictwa kulturowego. Badania obejmowały przede wszystkim zasoby wiedzy urzędników na temat dziedzictwa, działania podejmowane przez samorządy w tym zakresie, wzorce i jakość współpracy na tym polu z organizacjami pozarządowymi oraz gotowość do podejmowania z nimi wspólnych działań w przyszłości.

Cały raport jest dostępny na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze wnioski:

  • działalność na rzecz dziedzictwa kulturowego prowadzi około 7000 organizacji. Przeciętne roczne przychody takiej organizacji to około 15 000 zł, czyli aż dwukrotnie mniej niż w przypadku przeciętnej organizacji z całego sektora pozarządowego;
  • prawie połowa organizacji zajmujących się dziedzictwem kulturowym opiera się wyłącznie na pracy wolontariackiej;
  • w ciągu dwóch ostatnich lat większość fundacji i stowarzyszeń działających na rzecz dziedzictwa kulturowego angażowała w swoje działania wolontariuszy spoza organizacji — średnio było to około 15 osób;
  • wolontariusze zdecydowanie częściej włączani są w projekty dotyczące dziedzictwa niematerialnego, rzadziej natomiast w projekty związane z dziedzictwem materialnym. Wolontariusze najczęściej angażowani są w działania dotyczące edukacji i promocji dziedzictwa kulturowego;
  • największy problem dla organizacji stanowi pozyskanie wolontariuszy o odpowiednich umiejętnościach oraz pozyskanie odpowiedniej liczby wolontariuszy;
  • współpraca z wolontariuszami jest oceniana bardzo dobrze — 92% spośród organizacji, które mają doświadczenie we współpracy z wolontariuszami, chce taką współpracę kontynuować;
  • kompetencje związane z opieką i ochroną nad dziedzictwem kulturowym są w samorządach lokalnych i wojewódzkich bardzo rozproszone. Zazwyczaj brakuje w nich osób odpowiedzialnych za całość zagadnień dotyczących tej tematyki (wyjątkiem są urzędy marszałkowskie). Obowiązki związane z opieką i ochroną dziedzictwa wykonuje zazwyczaj kilka osób z różnych wydziałów;
  • w opinii urzędników największe kompetencje związane z dziedzictwem kulturowym mają wydziały odpowiedzialne za gospodarkę przestrzenną — wynika to stąd, że ochrona konserwatorska i ewidencja zabytków wykonywane są w związku z obowiązkami wynikającymi z gospodarki przestrzennej samorządów. Oznacza to, że dziedzictwo kulturowe utożsamiane jest z zabytkami, natomiast dziedzictwo niematerialne pozostaje obszarem mniej rozpoznanym i trudnym do zdefiniowania;
  • społeczność lokalna jest postrzegana jako istotny aktor w działaniach dotyczących dziedzictwa kulturowego;
  • przedstawiciele organizacji i samorządów widzą potrzebę zwiększenia poziomu świadomości na temat dziedzictwa kulturowego w lokalnych społecznościach; jako szczególnie wartościowe traktowane są działania prowadzone przez organizacje w ich własnych społecznościach;
  • zarówno organizacje, jak i JST jako barierę wskazały niedostatek środków finansowych na działalność i realizację zadań, a także skomplikowane przepisy. Ponad 90% urzędników przyznaje też, że w ich pracy zdarzają się sytuacje, kiedy brakuje im informacji lub fachowej wiedzy dotyczącej dziedzictwa kulturowego;
  • najaktywniejszymi JST działającymi na polu dziedzictwa kulturowego są urzędy miast i gmin. Starostwa powiatowe postrzegane są jako ten szczebel, który najmniej przyczynia się do ochrony dla dziedzictwa kulturowego;
  • 76% organizacji prowadzi działania wspólnie z samorządami różnych szczebli;
  • organizacje pozarządowe oceniają pozytywnie prowadzenie wspólnych działań z samorządem, 97% spośród nich deklaruje chęć dalszej współpracy. Najbardziej cenią możliwość uzyskania dofinansowania, wsparcia merytorycznego i formalno-prawnego. Jako czynniki najbardziej zniechęcające podawano nadmierną biurokrację, złą opinię o urzędzie, związaną np. z jego upolitycznieniem, brak kompetentnych urzędników oraz odmienne pole działań organizacji i urzędu;
  • 83% samorządów deklaruje gotowość do prowadzenia w przyszłości wspólnych działań dotyczących dziedzictwa kulturowego z organizacjami pozarządowymi. Najczęściej są to samorządy, które w przeszłości podejmowały już wspólne działania ze stowarzyszeniami i fundacjami.