W Dz.U. z 18 września 2023 r. pod poz. 1904 opublikowano Ustawę z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Zmiany wprowadzono do Ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej: ustawa o ochronie zabytków). Jak wynika z nowych przepisów, poszukiwania ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych może prowadzić osoba pełnoletnia pod warunkiem posiadania zgody właściciela nieruchomości i posiadacza nieruchomości oraz po dokonaniu zgłoszenia poszukiwań do rejestru poszukiwań. Zgłoszenia poszukiwań dokonuje się przed rozpoczęciem poszukiwań za pomocą aplikacji mobilnej udostępnionej przez ministra kultury (art. 36b ust. 1 i 2 ustawy o ochronie zabytków).
Poszukiwań takich nie można prowadzić na obszarach (art. 36c ust. 1 ustawy o ochronie zabytków):
- będących zabytkami wpisanymi do rejestru, wpisanymi do rejestru wraz z otoczeniem lub ujętymi w ewidencji zabytków i w odległości mniejszej niż 10 metrów od nich;
- będących zabytkami uznanymi za pomnik historii;
- parków kulturowych;
- ochrony dziedzictwa kulturowego objętych ochroną na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjętej w Paryżu 16 listopada 1972 r., i ich stref buforowych;
- którym przyznano Znak Dziedzictwa Europejskiego;
- cmentarzy, dawnych cmentarzy, mogił i grobów wojennych oraz miejsc kaźni;
- Pomników Zagłady i ich stref ochronnych;
- objętych wnioskiem o wydanie pozwolenia na prowadzenie badań archeologicznych lub tym pozwoleniem.
Kto w wyniku poszukiwań znalazł lub pozyskał przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym albo innym zabytkiem ruchomym, jest obowiązany zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków (dalej: konserwator) na zasadach określonych w przepisach art. 33a ustawy o ochronie zabytków. Wynika też z nich m.in., że w razie znalezienia lub pozyskania na obszarze nie większym niż 100 m2 co najmniej trzech przedmiotów, co do których istnieje przypuszczenie, że są one zabytkami archeologicznymi, prowadzący poszukiwania ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić o tym konserwatora i wstrzymać poszukiwania do czasu przeprowadzenia oględzin, jednak na okres nie dłuższy niż 30 dni od dnia przyjęcia zawiadomienia przez konserwatora.
W zawiadomieniu wskazuje się lokalizację znalezionych przedmiotów. W ciągu 6 dni od dnia otrzymania zawiadomienia konserwator ma obowiązek dokonać oględzin znalezionego lub pozyskanego przedmiotu i miejsca jego znalezienia lub pozyskania. Oględziny mogą się odbyć przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość. Konserwator ma obowiązek w razie potrzeby zorganizować badania archeologiczne.
Nowelizacja przewiduje też przepisy karne w zależności od rodzaju przewinień: grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 109d, 109e, 116a i 116b ustawy o ochronie zabytków).
Ustawa wejdzie w życie 1 maja 2024 r.